Wie is Astrid Roemer?
Als het zout zijn smaak verliest, waarmee zal het gezouten worden’. Begrijpend antwoordt de mannenwereld: met zoutpilaren. Met de verwaarloosde zoutpilaren, en likkend wordt het zout der aarde weer op smaak gebracht. Het Godshuis wordt weer de tempel voor mannen met droge tongen, tranende ogen en gesluierde vrouwen.
Astrid Roemer werd geboren op 27 april 1947 in Paramaribo. Ze vertrok in 1966 naar Nederland, maar behield een nauwe band met Suriname, waar ze regelmatig terugkeerde. In 1970 schreef ze haar eerste gedichtenbundel Sasa: mijn actuele zijn onder het pseudoniem Zamani. Ze was rond dat tijdstip ook actief in een Afro-Amerikaanse politieke partij, de Black Panther-beweging. Ze koos een pseudoniem in Swahili om haar Afrikaanse afkomst te benadrukken. Zamani betekent in het verleden.
Astrid publiceerde haar eerste roman Neem mij terug, Suriname in 1974. Het volgende jaar kwam De wereld heeft gezicht verloren. Later (2015) maakte de regisseuse Cindy Kerseborn een documentaire over het schrijverschap van Astrid Roemer met dezelfde titel. In 1976 gaf Roemer in eigen beheer de novelle Waarom zou je huilen mijn lieve,lieve… uit. In 1987 werd het boek in herdruk uitgegeven door Uitgeverij Conserve.
Als in 1982 Over de gekte van een vrouw uitkomt, zien we dat Roemers thematiek verschuift van zwarte identiteit naar het mysterie van het vrouw-zijn. Over de gekte van een vrouw was Roemers doorbraak in de Nederlandse literaire wereld. In 2023 verscheen een Engelse uitgave. De tekst is vertaald naar het Engels door Lucy Scott en werd On a woman’s madness genoemd. On a woman’s madness is opgenomen in de Harvard review online.
Op de omslag is een zwarte vrouw te zien met een slang om haar nek en orchideeën. De slang symboliseert de seksualiteit van de man, iets waar de hoofdfiguur Noenka een grote angst voor kent. Ze is bang voor de slang, een angst die ze over heeft genomen van haar vader. En ze is bang voor de seksualiteit van Louis, waardoor ze bij hem aan vaginisme lijdt. Tevens staat de slang in de Bijbel symbool voor het kwaad. De orchidee staat dan voor de seksualiteit van de vrouw. Noenka is uiteindelijk, in navolging van Ramses, orchideeënkweker geworden, waarmee zij de vrouwelijke seksualiteit uitdraagt.
De onderdrukking van de vrouw is een belangrijk thema in de roman; haast alle vrouwen lijden aan deze onderdrukking. Noenka zelf wordt onderdrukt en tot haar verbazing durft zelfs de sterke Gabriëlle haar man niet direct te verlaten. Als Noenka naar de kerk gaat, wordt ze overvallen door de onderdrukking die ze daar ziet. Ze belandt in een soort hallucinatie:
Als het zout zijn smaak verliest, waarmee zal het gezouten worden’. Begrijpend antwoordt de mannenwereld: met zoutpilaren. Met de verwaarloosde zoutpilaren, en likkend wordt het zout der aarde weer op smaak gebracht. Het Godshuis wordt weer de tempel voor mannen met droge tongen, tranende ogen en gesluierde vrouwen.
Deze onderdrukking wordt in de roman op meerdere manieren blootgelegd om kritiek te uiten op de huidige man-vrouwrelatie. Astrid heeft ook een aantal toneelstukken geschreven, gebaseerd op het vrouw-zijn. Enkele zijn: De buiksluiter, Paramaribo! Paramaribo!, Een vrouw van een man en Wat dan nog. In 1988 schreef ze De orde van de dag. In dit verhaal was het thema dictatorschap. Een weinig bekend geworden boek is de in 1988 verschenen prozadrieluik Het spoor van de jakhals. Ook hier is man-vrouwrelatie een hoofdthema.
Was getekend schreef ze in 1999 en in 2001 en 2016 kwamen de andere twee delen. De trilogie -Gewaagd leven, Lijken op liefde en Was getekend - wordt gezien als het magnum opus van Astrid Roemer. In het derde deel van de cyclus, Was getekend, vertelt zij een verhaal over Suriname waarin iedereen zijn eigen waarheid zal moeten zoeken. Er wordt dan ook enige afstand genomen van de werkelijkheid. Politieke figuren worden niet met name genoemd, jaartallen blijven achterwege en de hoofdpersonen dragen veelal allegorische namen. Zo gaat het hier om ‘Pedrick de Derde Abracadabra’, en of dit niet al sprookjesachtig genoeg klinkt, luidt zijn roepnaam ‘Ilya’: Il y a, ‘er is’. Die naam heeft alles te maken met zijn raadselachtige oorsprong als melaatse vondeling in het oerbos. Van 2000 tot 2015 liet Astrid bijna niks meer van zich horen aan de buitenwereld. Ze woonde op verschillende plekken: Nederland, Italië, Suriname, Schotland en België.
Astrid was niet aanwezig bij de première van de documentaire De wereld heeft gezicht verloren, maar vanaf 2016 werd zij weer gezien bij lezingen, poëzieavonden en gaf ze weer interviews.
Voor de Duitse vertaling van Lijken op liefde ontving Roemer in 1999 de LiBeraturpreis, die het oecumenisch centrum Christuskirche in Frankfurt toekent om literatuur uit andere culturen in de schijnwerpers te zetten. Ze won ook de prestigieuze Nederlandse P.C. Hooft-prijs van 2016. Roemer is de eerste auteur van Caraïbische oorsprong aan wie deze prijs werd toegekend.
In maart 2021 werd Roemer voor haar gehele oeuvre de Prijs der Nederlandse Letteren toegekend. Ook hier was Roemer de eerste auteur van Surinaamse afkomst die bekroond werd met deze prestigieuze literaire prijs.
Het was de bedoeling dat de daadwerkelijke prijsuitreiking door koning Filip van België in oktober 2021 zou plaatsvinden. Daaraan voorafgaand, op 30 juli van datzelfde jaar, plaatste Roemer op haar Facebook-pagina een 'bedankje' aan de Surinaamse oud-legerleider en voormalig president Desi Bouterse: "Onze Surinaamse gemeenschap heeft D.D.B. hard nodig gehad zelfbewuster te worden. Merci Man." Bouterse was in 2019 door de Surinaamse krijgsraad in eerste aanleg veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf voor zijn leidende rol in de Decembermoorden, waarbij in 1982 vijftien prominente Surinamers geëxecuteerd werden. Tegenover het Nederlandse tv-actualiteitenprogramma Nieuwsuur verdedigde zij haar uitspraken: "Ik ben geneigd te zeggen dat Bouterse na zoveel jaren geen gevangenisstraf zou moeten krijgen, gezien zijn inzet voor de dekolonisatie van Surinamers." Het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie distantieerde zich van Roemers uitspraken en besloot vervolgens, in samenspraak met Literatuur Vlaanderen en het Nederlands Letterenfonds, dat er uiteindelijk geen feestelijke uitreiking van de prijs zou volgen. Roemer ontving wel het geldbedrag van 60.000 euro dat aan de prijs was verbonden.
In 2024 heeft de Nederlandse organisatie Read My World een jaar lang ode gebracht aan Astrid Roemer. In dit kader was er ook een ode-avond aan Astrid Roemer in Suriname, georganiseerd door Schrijversgroep ’77.
Geschreven door:
Susmita Kanhai
